thơ thiền

Tử sinh đừng hỏi, kẻo phí lời.
Thời tiết "nhân duyên" vốn tại trời.
Mây núi nào không bay cạnh núi,
Sóng nào chẳng ở chốn xa khơi.
Hoa nở tháng ba, luôn vẫn vậy.
Gà gáy canh năm đánh thức người.
Cái đạo, cái tâm ai thấu hiểu,
Mới biết phù du sống ở đời.

- Tuệ Trung Thượng Sĩ

 

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230–1291), tên thật là Trần Tung, là một nhân vật kiệt xuất đời Trần. Ngài là anh ruột của Trần Hưng Đạo, và là anh vợ của vua Trần Thánh Tông - vị vua thứ hai của triều Trần nước Đại Việt, được nhà vua tôn xưng là sư huynh, đồng thời ký thác con mình - sau là vua Trần Nhân Tông - cho ngài làm thầy trực tiếp dạy bảo.

Từ nhỏ, ngài đã sớm bộc lộ trí tuệ hơn người, khí độ phi phàm, và học đạo với thiền sư Tiêu Dao trên núi Yên Tử, Quảng Ninh. Khi trưởng thành, ngài làm sứ giả vào tận trong lòng địch để thương thuyết, lập công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, được phong chức Tiết độ sứ tại Thái Bình và được phong ấp ở Tịnh Bang.

Nhưng Tuệ Trung Thượng Sĩ rũ áo từ quan, về dựng Dưỡng Chân Trang giữa miền cô thôn điền dã. Ngài không xuất gia nhưng được tôn kính như một bậc thiền sư, được vua và người đương thời gọi là Thượng sĩ, có nghĩa là người bậc thượng.

Tư tưởng Phật học của ngài mang tinh thần Thiền Tông sâu sắc, đề cao trực giác, tự tại, vượt qua hình thức nghi lễ. Tác phẩm tiêu biểu là Tuệ Trung Thượng Sĩ ngữ lục, ghi lại những đối thoại, thi kệ thấm đẫm tinh thần giác ngộ tự tâm.

Tuệ Trung Thượng Sĩ là người đã ảnh hưởng lớn đến vua Trần Nhân Tông, người sau này sáng lập dòng Thiền Trúc Lâm Yên Tử – dòng thiền mang bản sắc riêng của dân tộc Việt.

Ngài mất năm 1291, hưởng thọ 61 tuổi. Ngày thị tịch, Tuệ Trung không nằm trong phòng riêng mà cho kê giường nằm ở Dưỡng Chân Trang, giữa thiền đường lớn. Ngài nằm xuôi theo kiểu cát tường, mắt nhắm. Những người hầu hạ và thê thiếp khóc rống lên. Ngài mở mắt ngồi dậy, bảo lấy nước rửa tay súc miệng rồi quở nhẹ rằng: “Sống chết là lẽ thường nhiên, sao lại buồn thảm luyến tiếc để cho chân tính ta náo động?”. Nói xong thì ngài đi một cách êm ái.